Suksess for Arquebus-filmen
Fagert Er Landet
av Steinar Skartland 12.2.2016
Play Filmgruppe med Helge Bjøndal i spissen, har laga ein spelefilm
om Arquebus, som var ein lokal radioagent under krigen. Han var frå
Haugesund og heldt til på Eikås gard på Bjoa. Der hadde han daglege
radiosendingar med London. Det er teke utgangspunkt i dei viktigaste
hendingane frå arbeid hans her.
Fullt hus på premieren
Begge to premiere-framføringane søndag 12.
februar av denne nye Arquebus-filmen, gjekk for full sal på Bjoa skule. Fleire
av aktørtane i filmen vart tekne fram og gitt både ros og blomar før
framsyningane
tok til. Filmen skulle opphavleg vera ein kortfilm på 20 minuttar om den
lokale Arquebus sendaren og Bjoagjengen. Men før den var blitt klar til å
visast var lengda blitt heile to timar.
Det måtte ekstra stolar til då omlag 260-300 trengde seg
saman i gymsalen på kvar av framsyningane. Fleire av dei hadde nok også hatt
ei rolle i filmen, der dei fleste skodespelarane var lokale amatørar som
fekk si første rolle i ein film.
- Det deltok 65 personar med replikkar og
35 utan replikkar, vart vi fortald før visninga.
- Og i tillegg var det
omlag 100 bak kameraet.
Filmen var godt laga, både med tanke på filminga og
redigeringa, der siste hand vart lagd på verket dagen før framsyninga.
- Dette
er ikkje ein dokumentarfilm, men ei filmatisering av den lokale
motstandsrørsla, understreka Arnfinn Vølstad som hadde ei av hovudrollane i filmen,
som bonden Martin Eikås, han som husa Sverre K Andersen (Arquebus) og
sendaren.
Å laga ein så omfattande film som
kan fortelja vidare til borna i skulen og nye generasjonar Bjoabuar om
heltane frå vår lokale krigshistorie, er eit flott verk. Leif Tindeland var
ein av dei som bidrog mykje til både lokalt stoff, utstyr og deltakarar i
filmen, noko han vart rosa for før framsyninga.
Arquebus kallar London
Etter militær trening i England i 1940 vart Sverre K. Andersen og Bernard
Haavardsholm plukka ut til oppdrag i Noreg. Under kodenamnet "Arquebus"
skulle Andersen som telegrafist senda meldingar tilbake til England, og
Haavardsholm skulle halda fram med organiseringa av motstandsarbeidet.
Dei kom med båt til Bremnes 14. okotober 1941 og rodde over Bømlafjorden til
Austvik på Bjoa. Derfrå gjekk heim til Martin Eikås på Bjoa og la dei seg
til i løa. Martin Eikås, som var 53 år, hadde kone og fem born, foreldra
sine og ein gardsgut på garden. Det blei bestemt at Andersen skulle bu på
Eikås som dreng og vedhoggar medan Haavardsholm heldt fram arbeidet med å
kontakta folk til motstandsarbeid i distriktet.
"Telegrafisten" skulle ha minst mulig kontakt med folk, og helst skulle han
vera litt rar. I den første tida beskjeftiga han seg med vedhogst, for på
den måten å vera minst mulig i kontakt med folk. Det blei nok ein god del
spørsmål om den nye drengen, men dei fant på dekkhistorier som lett kunne
godtas. (Web-Kjelder m.a.:
F.Ø.Aasland og
wikipedia))
Sjølv om
tyskarane i lang tid prøvde å peila inn sendaren, og at dei på det meste
nytta 1000 soldatar i ettersøkinga, klarte ikkje det tyske militæret å ta
Arquebus, som vart den lengst fungerande sendaren som motstandsrørsla hadde
som kontakt ledd mellom Noreg og England gjennom Krigen. Andersen blei i
statsråd 7. mars 1947 tildelt Krigskorset med sverd «for fremragende
innsats under utførelse av militære oppdrag.» 5. august 1944 vart han
tildelt St. Olavsmedaljen med ekegren. Han blei også tildelt
Deltakarmedaljen, Haakon VIIs 70-årsmedalje og dei britiske
dekorasjonane King's Medal for Courage in the Cause of Freedom,
Defence Medal og 1939–1945 Star.
Filmen viser fleire dramatiske hendingar, og fleire
kunne etter framsyninga dra fram også andre hendingar som skjedde i krigsdagane på Bjoa. Men det var ikkje plass i filmen
til alt som skjedde. Likevel greier filmprodusenten å få fram nyttig
kunnskap om det som skjedde her slik at dette kan gjerast kjent også for nye
generasjonar.